Sáng Tạo

Phan Tấn Hải

Nhân loại đang đối phó với một trận dịch bệnh vô cùng nguy hiểm. Những mong manh của đời người hiển lộ ra rõ ràng hơn. Những khổ đau không còn là chuyện nghe nói của ký ức hay chỉ đọc trong sách vở, nhưng là những gì hôm nay chúng ta nhìn thấy ngay ngoài phố, góc chợ và màn hình điện thoại. Giữa các khổ đau trùng trùng của phận người như thế, tôn giáo đã trở thành nơi nương tựa thiết thân cho nhiều người, trong đó các lời cầu nguyện và than khóc được ghi vào âm nhạc và thi ca như các bậc thang hướng về cõi an lành, nơi đó đi song song với khổ đau là hy vọng. Bài này sẽ khảo sát về bốn tôn giáo lớn của nhân loại qua mắt nhìn thi ca về khổ đau và hướng tới hy vọng, sẽ viết theo thứ tự đông tín đồ nhất — Thiên Chúa Giáo nhiều hệ phái (31.5% dân số thế giới), Hồi Giáo (23.2%), Ấn Độ Giáo (15.0%), Phật Giáo (7.1%) — trong đó 3 tôn giáo lớn nhất tin vào Đấng Sáng Tạo, duy chỉ Phật Giáo nói rằng không hề có Thượng Đế nào trên đời này cả.
(more…)

Phan Tấn Hải

Tượng đài nơi Khu lưu niệm Nguyễn Du
ở huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh (Photo: VietnamPlus)

Thi hào Nguyễn Du (1766–1820) mang trong tâm rất nhiều nỗi buồn sâu thẳm… Đó là điểm nổi bật hiện ra khi đọc lại thơ Nguyễn Du, nơi đó từng trang sách, từng câu văn là những suy nghĩ rất buồn. Hình ảnh Nguyễn Du trong văn học Việt Nam đã trở thành một đỉnh cao ngôn ngữ, một tượng đài thi ca cho muôn đời sau, tuy tuổi thọ của cụ chỉ 54 tuổi (ghi nhận, một số sách cũ ghi rằng Nguyễn Du sinh năm 1765, nhưng các sách mới ghi theo Nguyễn tộc gia phả viết rằng Nguyễn Du sinh năm 1766).

Như thế, năm nay, năm 2020, là 200 năm tính từ năm cụ khuất núi. Nguyễn Du từng có thời xuất gia… Nếu cụ ẩn trong chùa, sống suốt một đời tăng sĩ, hẳn là chúng ta sẽ thấy sự nghiệp văn học của cụ mang ngôn phong khác; có thể sẽ là một Thiền sư để lại nhiều bài thơ Thiền và một số sách luận giải kinh điển. Nhưng khói lửa thời ly loạn đã kéo Nguyễn Du về với nội chiến phân tranh, và tâm hồn lãng mạn đã dẫn cụ về những những hình bóng giai nhân trong thơ (và cả trong đời thường).
(more…)

Phan Tấn Hải

Cuộc chiến vì tự do và dân chủ của người dân Hồng Kông vẫn còn rất nhiều gian nan. Chính quyền Hồng Kông, với hỗ trợ từ chính phủ Hoa Lục, vẫn tăng áp lực trên những tiếng nói dân chủ — và quấy nhiễu bằng mọi phương tiện… Thi ca trên các báo mạng cũng là một mặt trận mới, bên cạnh lựu đạn hơi cay trên đường phố.

Nghị viên có lập trường dân chủ Jeremy Tam, 44 tuổi, đã xin từ nhiệm ra khỏi việc làm trong hãng hàng không Cathay Pacific Airways. Từ khi được bầu vào nghị viện năm 2016, Tam vẫn có tên trên danh sách phi công mặc dù đã ngưng lái các chuyến bay định kỳ nữa.

Bây giờ anh rút lui hẳn ra khỏi Cathay Pacific Airways (CPA) để công ty thoát “trận bão chính trị” vì áp lực từ Bắc Kinh đối với các nhân viên hàng không ủng hộ biểu tình. Vậy là CPA phải để ra đi 4 phi công, 2 viên chức phi trường, Tổng quản trị Rupert Hogg và Phó Tổng quản trị Paul Loo Kar-pui. Tam nói rằng anh kết thúc 18 năm phi công với Cathay, và đó là công việc anh rất mực yêu thích.
(more…)

Phan Tấn Hải

Nhà thơ Abraham Sutzkever (1913 –2010)

Abraham Sutzkever (1913 –2010) là một thi sĩ nổi tiếng trong ngôn ngữ Yiddish – một tiếng nói sử dụng trong các cộng đồng Do Thái ở Trung Âu và Đông Âu thời kỳ trước Holocaust, cuộc diệt chủng bằng các lò thiêu do Đức phát xít thực hiện. Báo The New York Times viết rằng Sutzkever là nhà thơ vĩ đại của trận diệt chủng Holocaust.

Sutzkever sinh ngày 15/7/1913, tại Smorgon, Vilna Governorate, thuộc Đế Quốc Nga, bây giờ là quốc gia Belarus. Trong Thế Chiến 1, gia đình ông dọn sang Omsk, Siberia, nơi đó thân phụ ông là Hertz Sutzkever từ trần. Năm 1921, mẹ ông đưa cả gia đình sang định cư ở Vilnius, nơi đây Sutzkever vào trường giành cho trẻ em gốc Do Thái. Những bài thơ đầu tiên của ông viết trong tiếng Hebrew, một cổ ngữ dùng trong Kinh Thánh và Do Thái Giáo và rồi chuyển hóa để trở thành quốc ngữ của nước Israel thời mới.
(more…)

Phan Tấn Hải

Denise Ho

Dàn hàng ngang nơi tuyến đầu biểu tình tại Hồng Kông là giới trẻ hoạt động cho dân chủ. Họ là những người cảm tử, vì tương lai của họ và thế hệ sau của họ nằm trên những bước tiến hay lùi của họ bây giờ. Trong hàng ngũ đó, những người đồng tính luyến ái luôn luôn bước ra hàng đầu kình chống với cảnh sát; những người như họ không có đường lùi, vì trong khi xã hội Hồng Kông kỳ thị họ chỉ một phần, xã hội và chế độ Hồng Kông kỳ thị họ gấp nhiều lần hơn.

Ra trước Hội Đồng Nhân Quyền Liên Hiệp Quốc ở Genève (Thụy Sĩ) tuần qua, vào ngày 8/7/2019, một khuôn mặt đại diện cho những người biểu tình là Denise Ho, một ca sĩ nổi tiếng và cũng là một lãnh đạo đi đầu trong những cuộc biểu tình của phong trào dân chủ Hồng Kông năm 2014. Trước đó hai năm, vào ngày 10 tháng 11/ 2012, Denise Ho công khai tuyên bố là người đồng tính trong cuộc diễn hành Hong Kong Pride Parade thường niên lần thứ tư.
(more…)

Phan Tấn Hải

Những cuộc biểu tình diễn ra tại Hồng Kông từ cuối tháng 4/2019 tới bây giờ vẫn thực hiện trong những ngày cuối tuần. Mục tiêu các cuộc biểu tình là chống lại dự luật dẫn độ Hồng Kông 2019 – dự kiến, theo dự luật, nhằm để Hồng Kông dẫn độ các nghi can từ Hồng Kông về Hoa Lục để xét xử.

Có nghĩa là, hệ thống pháp lý Hồng Kông trở thành một trung tâm tạm giam để chuyển nghi can về cho một hệ thống pháp lý khắc nghiệt hơn trong đại lục, nơi báo chí bị siết chặt hơn ở Hồng Kông và là nơi các quan sát viên quốc tế sẽ bó tay, bị bịt mắt.

Nhiều cuộc biểu tình lớn đã thực hiện ở Hồng Kông, trong đó cuộc biểu tình ngày 9/6/2019 thu hút hơn 1 triệu người tham dự, cuộc biểu tình ngày 16/6/2019 với hơn 2 triệu người tham dự. Đó là những con số kỷ lục. Hình ảnh đường phố chen chúc người biểu tình, như dường không kẽ hở để đi lại. Toàn dân Hồng Kông đồng thuận rằng, phản đối dự luật dẫn độ nghi can từ Hồng Kông vào Hoa Lục, nghĩa là, dân Hồng Kông phải bị xét xử bởi tòa án Hồng Kông, không để cho hệ thống tòa án Bắc Kinh xét xử.
(more…)

Phan Tấn Hải

Tuần lễ này là tưởng niệm 30 năm trận thảm sát Thiên An Môn ở Bắc Kinh, khi Quân đội CS Trung Quốc tràn vào Thiên An Môn ngày 4 tháng 6/1989 với xe tăng và súng máy, giải tán cuộc biểu tình vì dân chủ của sinh viên, công nhân và trí thức.

Số người bị bắn chết, và bị xe tăng cán chết tại Thiên An Môn ước tính dè dặt là từ 200 tới 2,500 người, theo nhiều cách tính từ nhiều nguồn độc lập. Con số thực, có thể chết tới 10,000 người. Hầu hết bị chiến binh bắn chết, một số bị xe tăng cán chết.

Trận thảm sát được gọi là “Sự kiện Thiên An Môn,” hình ảnh chủ lực là những cuộc biểu tình ngày đêm ở quảng trường Thiên An Môn ở Bắc Kinh, kéo dài từ ngày 15 tháng 4/1989 tới ngày thảm sát là ngày 4 tháng 6/1989. Nhưng trên toàn quốc thời gian đó có biểu tình rải rác tại 400 thành phố trên toàn Trung Quốc.
(more…)

Phan Tấn Hải

Tôi có một thói quen rất bình dân, là rất mực ưa thích những gì gọi là bình dân. Chính vì như thế, tiếng Việt tôi sử dụng thường là bình dân, không có gì cầu kỳ, kiểu cọ, chẳng hề sang chảnh ngữ ngôn cách điệu gì cả. Nói cách khác, chữ tôi dùng rất mực nhà quê, ưa theo đám đông quần chúng.

Thí dụ, tôi ưa dùng theo đám đông, viết là “hồi ký” thay vì “hồi kí” và chẳng hề có thì giờ để xem các nhà ngữ học tranh cãi về y hay i. Đời mình chẳng có bao nhiêu ngày để sống, chẳng bận tâm những chuyện có thể là đã nằm ngoài tầm hiểu biết của mình. Đất nước lại chẳng có một Viện Hàn Lâm ở cấp quốc gia để thống nhất các chuyện như thế.

Thế rồi cũng mệt với dấu gạch nối. Thí dụ, một số nhà ngữ học viết có gạch nối là “hồi-ký” – người khác viết là “hồi-kí” và độc giả trung bình cỡ như tôi là khựng lại.

Sau này, tôi quyết định giữ thói quen kiểu Mỹ là đi con đường ngắn nhất, đơn giản nhất. Đó là, cứ viết “hồi ký” với y và không gạch nối.
(more…)

Phan Tấn Hải

Sinh viên và trí thức Nam Hàn biểu tình đòi dân chủ tháng 5/1980, bị đàn áp dữ dội.
Kết quả: 165 người chết, 76 người mất tích, hơn 3,500 người bị thương.
(Photo courtesy of The 5.18 Memorial Society)

Đất nước nào cũng từng trải qua các cuộc chiến tranh với nước khác, cũng có khi trải qua những cuộc nội chiến trong dân tộc mình, hay là những phong trào tranh đấu vì lý tưởng dân chủ, tự do. Đó là những sự kiện lớn, khi nhiều ngàn người, và có khi cả triệu người hy sinh. Cuộc chiến nào cũng mang theo các vết thương đau đớn, dù là cuộc chiến Quốc Cộng tại Việt Nam các năm 1954-1975, hay như với phong trào Thiên An Môn tại Trung Quốc năm 1989, hay phong trào đấu tranh dân chủ Gwangju Democratization Movement tại Nam Hàn tháng 5/1980.
(more…)

Phan Tấn Hải

Thi ca, chiến tranh, và hòa bình. Khi xác người nằm xuống, và khi thi ca thức tỉnh…

Hai miền Nam, Bắc Hàn đang bước sang một trang sử mới. Hòa bình nằm trong tầm tay, khi hai lãnh tụ Nam, Bắc Hàn dự kiến sẽ ký văn bản chính thức kết thúc cuộc chiến Triều Tiên. Tuy rằng thống nhất còn xa, nhưng bước đầu tiên đã có được. Nơi đây, chúng ta sẽ đọc lại một số bài thơ của nhà thơ Bắc Hàn Kim Chul, người trong thập niên 1950s và những năm đầu thập niên 1960s được ca ngợi là thi sĩ hàng đầu của Bắc Hàn, thường làm thơ về tình yêu và từng được một số nhà phê bình gọi là “Pushkin của Triều Tiên.” Bài viết sẽ dựa trên nhiều nguồn tiếng Anh.
(more…)