Đỗ Xuân Tê
Trịnh Công Sơn qua nét vẽ Tạ Tỵ
Một năm ồn ào về tên tuổi của Trịnh Công Sơn lại qua đi sau chuyến trở về của Khánh Ly khi cô tiếp cận khán giả Hà nội sau 50 năm xa Hồ Gươm vượt đường tìm sinh kế.
Lần hội ngộ diễn ra trên hội trường quốc gia với hơn ba ngàn chỗ ngồi, hiện tượng cháy vé với giá bình quân trên dưới một trăm (mỹ kim), nói lên một điều dân thủ đô cả trẻ lẫn già người ta có mong đợi Khánh Ly để được dịp tận mắt tận tai nghe giọng hát liêu trai của nữ hoàng chân đất (dù mỏi mòn theo năm tháng) thể hiện những ca khúc ‘made in Họ Trịnh’, mà dòng nhạc của anh đã đi vào huyền thoại trong sinh hoạt ca nhạc nghệ thuật cả nửa thế kỷ nay, chẳng ai dù thế hệ này hay thế hệ trước, trong nước hay năm châu khó mà thể hiện thành công bằng Cô Mai (tên thật của KL).
Chẳng vậy mà người ta nói Trịnh Công Sơn sáng tác đa phần dành cho Khánh Ly và ngược lại cô Mai hát để làm đẹp cho ca khúc của Trịnh. Họ như một cặp đôi khắng khít hơn cả mối quan hệ Bá Nha -Tử Kỳ trong âm nhạc, mãi mãi là soulmates của nhau (dù tay có sờ lên đùi nhau như chữ của KL). Nói vậy để thấy Khánh Ly trở về trong ý nghĩa muốn gặp lại người xưa (dù trên mộ chí), để hát cho khán giả yêu thương đã mến mộ nhiều năm, một lần rồi chia tay và khi gặp rồi chưa biết có lần sau. Hiểu theo nghĩa này thì tiền bạc thu được trong chuyện này không phải là động cơ chính mà cái tình dành cho một thiên tài đã ngủ yên và những người hâm mộ nhạc TCS mới là giấc mơ của người ca sĩ đã gần bốn thập niên xa quê hương và tuổi đời vừa tròn bảy bó.
Cứ suy nghĩ như vậy thì mọi chuyện quá đẹp. Tôi đã đọc bài cảm xúc của Khánh Ly sau lần lưu diễn này, cô thực sự hài lòng về những điều tâm niệm, mọi sự diễn ra gần với những dự tính ban đầu của cô. Tất nhiên trong chuyện show biz, cũng có những dư luận trái chiều, thành công của người này có khi vì cạnh tranh lại trở thành khó chịu cho người khác. Nhưng với Khánh Ly nếu mọi sự ngừng lại ở đây, một lần rồi thôi, nghĩa tình đã trọn, thương hoài ngàn năm.
Nhưng – lại nhưng – chẳng hẳn đâu xa, chỉ vài tháng sau, người ta lại rầm rộ quảng bá cho một đêm trình diễn thứ hai, cũng tại hội trường này, cũng giá vé như vậy, cũng qui mô đình đám không kém lần đầu, có khi lại ‘hoành tráng’ hơn khi ngoài vai chính là Khánh Ly còn kéo theo cả bầu đoàn thê tử trong đó có cả người chồng của cô trong vai quản lý bầu show cùng các chuyên viên âm thanh sân khấu vũ đạo từ Mỹ về quyết làm vừa lòng khán giả và trong ý hướng muốn đa tạ thịnh tình hâm mộ của người xem lần về ra mắt, và biết đâu nếu suông sẻ sẽ mở đường cho những buổi trình diễn sau này dành cho những thính giả các tỉnh phía nam mà Sài gòn xưa mới là nỗi mong nhớ thực sự của người ca sĩ muốn tỏ lòng thắp tạ.
Trong một bài viết ‘Nếu tôi là Khánh Ly’ người viết không tỏ sự đồng cảm về chuyện này, vì vốn yêu tiếng hát của KL và muốn để dư luận hải ngoại lắng xuống khi không phải ai trong số họ cũng ‘hân hoan’ chuyến trở về của một người đã có những lời thề độc gây nhiều tranh cãi từ nhiều năm trước.
Màn sân khấu lại mở, đêm Khánh Ly và dòng nhạc Trịnh Công Sơn tái ngộ lần 2 diễn ra như dự trù. Một đêm hè nóng bức của Hà nội dù đang chờ cơn bão nhiệt đới như dịu xuống khi khán giả mua vé ngóng đợi một chương trình đáng đồng tiền bát gạo thì không hẹn mà gặp không mong mà tới quả là bất ngờ như ly kem đang ngọt bỗng chua. Chuyện lùm xùm trước giờ khai mạc không do phá đám vì ghen ăn tức ở mà sự việc lại xoay quanh tác giả và bản quyền ca khúc của thiên tài họ Trịnh!
Chuyện đời khó đoán, cơ duyên khó lường, sự ngỡ ngàng cũng từ Khánh Ly, khi lấy danh nghĩa từ gia đình của TCS, một tổ chức chuyên lo bản quyền ca khúc đã chào mừng Khánh Ly bằng trái đắng, yêu cầu ban tổ chức thanh toán ‘tiền bản quyền’ các ca khúc ghi trong chương trình trước giờ trình diễn.
Một người hát đã hay nhưng kinh nghiệm về kinh doanh trong ngành ca nhạc, với Khánh Ly luôn là người cẩn trọng. Tôi đã biết tài của cô khi làm chủ nhà hàng ca nhạc trên đường Tự Do trước ngày di tản, mà chỉ một giai thoại bên lề cũng đủ thấy Khánh Ly là người biết làm ăn khi mỗi lần cần tiền nhà băng cô hay mang theo một ca sĩ thật trẻ đi theo, ngoài mặt như chị em nhưng vô tình (mà hữu ý) làm người đối tác bị chia trí và khó lòng từ chối yêu cầu của cô.
Cô biết trong đời lưu lạc sẽ có một ngày cô trở về, trở về để hát rồi vĩnh viễn chia tay. Tất nhiên là hát nhạc Trịnh nên cô đã (ngầm) thủ sẵn một giấy phép hiểu theo nghĩa giao kèo, người anh họ Trịnh đã ký và cho phép cô xử dụng nhạc Trịnh Công Sơn bất kỳ nơi đâu bất kể thời gian với một số tiền tượng trưng chỉ ‘năm ngàn đô’ (một khoản tiền còn thua tiền chi trả bữa ăn tối của một đại gia bậc trung ở Sài gòn hiện giờ).
Có người hỏi giá chi mà bèo vậy cho bản quyền sáng tác đồ sộ của một nhạc sĩ tài danh, câu trả lời không khó khi có những giao kèo ở Mỹ số tiền tượng trưng chỉ một mỹ kim cho những tác phẩm tranh đáng giá bạc triệu. Lại nữa họ sống với nhau vì tình và nể lời TCS mới làm chuyện này, thật sự không có tờ giao kèo Khánh Ly và nhiều ca sĩ vẫn hát và thu băng nhiều năm qua tại hải ngoại. Cái rắc rối mà cô đã tiên liệu là chuyện gì cũng có thể xảy ra ở…Việt nam.
Buổi trình diễn vẫn được thực hiện có trễ hơn dự trù, nhìn chung không đến độ trục trặc phải hoàn tiền lại cho khán giả. Nhưng từ chuyện này, nhiều hệ lụy hậu-bản quyền ca khúc đã làm vẩn đục mối quan hệ giữa Khánh Ly và gia đình họ Trịnh, chuyện không vui ta không bàn ở đây.
Nhân tưởng niệm 14 năm Trịnh Công Sơn xa trần gian, tác giả bài viết bất giác có vài suy nghĩ đến chuyện bản quyền của người nhạc sĩ tài hoa. Từ khi được xem trưng bày tranh lần đầu tiên của anh (cùng với Đinh Cưòng và Trịnh Cung) vào cuối thập niên ’80, trùng hợp thời mở cửa, tôi biết TCS sẽ sống dư dật với tiền bán tranh của anh, và chuyện bản quyền từ những ca khúc vốn chẳng làm anh bận tâm khi anh biết anh chẳng thể sống vì đồng tiền của nhạc mà niềm vui sáng tác là rút ruột để lại cho đời những tác phẩm hay.
Nay anh đã về cõi, nhạc của anh thuộc về người hâm mộ, anh chẳng đòi bản quyền, anh không ham lợi nhuận, anh cũng chẳng có người thừa kế trực hệ, trước sau chỉ muốn để lại cho đời di sản tinh thần của những Diễm Xưa, Gia tài của mẹ … cùng nhiều ca khúc trữ tình bất hủ mà tên tuổi anh đã gắn liền với dòng nhạc sử Việt từ nửa thế kỷ trước sang nhiều thập niên sau, mà mỗi năm cuộc hội ngộ nhạc Trịnh ở Phú Mỹ Hưng với hàng chục ngàn người tham dự như một sự trân trọng với người nghệ sĩ quá cố ít thấy ở các người viết nhạc khác dù đã sống qua những chế độ chính kiến khác nhau.
Cần nhắc lại ở đây, là người làm công tác văn nghệ nhiều năm trong quân đội, tôi chẳng thấy ca sĩ nào trước khi hát hay trình diễn (trên phòng trà, sân khấu) phải chi trả tiền bản quyền cho tác giả. Các nhà phát hành in ấn ca khúc, các hãng băng đĩa thu âm đã nhận tiền này. Vậy tại sao ta không để chuyện bản quyền ca khúc (của TCS) trong tình trạng ‘thả nổi’ chẳng của riêng ai, hay bất cứ ai nhận tiền âm phủ, để sự nghiệp và di sản âm nhạc của Trịnh Công Sơn thực sự cống hiến cho quần chúng, để các ca sĩ thế hệ sau khi hát bài của anh khỏi phải ngậm ngùi chia chút cháo trắng cho bản quyền tác giả khi chính người nghệ sĩ một đời cô đơn nay đã ngủ yên chỉ cần mấy nhành hoa tươi đặt trên mộ chí?
Đỗ Xuân Tê
Nguồn: Tác giả gửi
Sáng Tạo 