Ngô Nguyên Nghiễm
Thi sĩ Trần Kiêu Bạt (1948-2005)
Dòng sông Hậu chảy vắt ngang một ngôi nhà cổ, mái lợp âm dương đầy nét cổ kính của miền đồng bằng sông nước Nam bộ. Nhiều lần trong đời, tôi có dịp lưu trú và hòa mình trên nếp sống nơi này, như bao nhiêu sự thân quen kỳ cựu từ tiền kiếp vọng về. Cái đến thật nhẹ nhàng nhưng mang tất cả tâm hồn, chan hòa trong tình nghĩa của gia đình, cái ở lai hòa mình trong những thân thuộc máu thịt mà ngỡ rằng tổ ấm là đây, và khi ra đi những lời nhắn nhủ chân thật, và tình thương làm nhung nhớ lạ lùng, nhiều khi làm chùn chân bước. Nhà Trần Kiêu Bạt có một sinh khí hiền nhân kỳ là vương vải đầy ắp tình người, mà kẻ đến như con cháu ở xa về, người đi lòng lại u hoài một nẻo nhớ nhung. Tất cả, gia đình nhân hậu từ song thân đến đàn em tài hoa lịch lãm, chan hòa đầy phương cách sống của những tâm hồn tri kỷ Đông phương.
Quả thật, hơn 40 năm nay, ngôi nhà cổ đầy ắp hồn người, quy tụ gần như đầy đủ những nhân tài văn nghệ khắp mọi miền lãng du dừng gót lữ hành, để gởi lại trong lòng một chút thân thương và nỗi nhớ. Cuối năm 1966, tôi chủ trương tờ nguyệt san Trình Diện Tuổi Đất, số đầu mượn danh nghĩa của trường trung học đệ nhị cấp Thủ Khoa Nghĩa, mang tờ báo còn thơm mùi giấy bay nhảy như con thoi về các tỉnh miền Tây, để giới thiệu với các trường học tại Long Xuyên, Cần Thơ, Sóc Trăng, Vĩnh Long, Trà Vinh… Tháp tùng có Lưu Nhữ Thụy, Thùy Linh Thụy Vũ, Phước đen, Nguyễn Văn Be… tận tâm xuôi ngược, chỉ mong một điều lấy được thành quả cho sự đam mê thêm một ý nghĩa hữu lý trong việc bay nhảy với văn chương. Điểm dừng đầu tiên ở Cần Thơ, là trường Nông Lâm Súc, dưới những tàng cây rậm mát sân trường, giờ ra chơi dày đặc sinh viên líu tíu trong những ngày cận Tết. Cạnh tờ Trình Diện Tuổi Đất, còn có một tờ báo học sinh tỉnh khác tình cờ có mặt trong buổi chào mời. Lưu Nhữ Thụy vội chỉ tôi một sinh viên đang đứng dưới tàng cây sum suê bóng mát, đọc tờ báo bạn trong cái say xưa đầy nhiệt tâm, mà chắc chỉ có kẻ thích thú văn chương mới có hùng tâm như vậy. Thụy hỏi tôi có biết ai không, đó là nhà thơ Trần Biên Thùy, bạn em dân quê mình. Đang lạc lõng được nắm níu cơ may, tôi và Lưu Nhữ Thụy đến bắt chuyện. Trần Biên Thùy vui mừng, kéo một anh chàng nhà thơ đến giới thiệu. Từ đó, sự quen biết với Lâm Hảo Dũng và Trần Biên Thùy và kéo dài tận tụy đến ngày nay. Sau buổi tan trường, Trần Biên Thùy và Lâm Hảo Dũng dẫn anh em về nơi cư trú, trên đường liên tỉnh, một căn nhà cổ ẩm thấp ven đường, mà ngõ tới đầy bùn lấy nước đọng, ngập kín lối đi. Trời thì chiều, khoảng năm đó sự lưu hành xe cộ khá khó khăn, nên tôi và anh em đành ở lại Cần Thơ và đề nghị Trần Biên Thùy quy tụ vài bằng hữu để ấm cúng trong tiệc trà tương ngộ. Việc phải đến là vậy, chuyện hữu duyên trong thời khắc cần nhau, thật là điều vạn hạnh. Gặp bạn chân tình, hồn hậu là một ước muốn không phải bao giờ cũng có được, dù dàn trải sắp xếp cũng chỉ làm nhọc công đợi chờ. Bỗng nhiên, trên quãng đường lầy lội băng qua nhà trọ, hai vị khách bậm trợn rổn rảng nói cười lê dép bước quanh co né tránh vũng bùn dày đặc, bước vào sân thềm. Thì ra, Trần Kiêu Bạt kéo Ưu Thức (Vũ Phan Trần, Đặng Thư Cưu) tình cờ ghé tạt thăm Lâm Hảo Dũng và anh em. Ngày quen biết đó cách đây cũng hơn 40 năm ròng rã xuyên thoi thăm viếng lẫn nhau. Những lần về Cần Thơ, thì trăm lần như một, Trần Kiêu Bạt đưa tôi về tư gia, như một gia đình ấm cúng đầy rẫy chân tình và đạo lý. Hoặc hướng dẫn tôi đến gia đình Cậu Năm, thù tạc trên một khoảng sân vườn rộng tênh đầy rẫy tiếng chim hót hoang sơ. Nơi đây, người em cô cậu của Trần Kiêu Bạt là Nguyễn Hoàng Tiến và các em, cũng giữ trọn vẹn một sự thân tình và hồn hậu cho lòng người êm ấm những giây phút xa nhà. Cậu Năm Trần Kiêu Bạt là một nhà giáo lão thành, đã bước vào bục giảng từ thuở trai trẻ, đến nay hơn 50 năm nghiên bút tận tâm với nhân sinh, hằng lưu giữ khí tiết và đạo nghĩa. Hai nơi cư địa của gia đình Trần Kiêu Bạt đều thật tâm xem tôi như một đứa con nhỏ vừa trở lại mái ấm. Năm 1966, thật ra tôi cũng đã xuất bản hai thi tập: một tập thơ riêng, và một tập in chung với Lưu Nhữ Thụy, sáng tác thì được giới thiệu nhiều trên báo chí Sài Gòn và tỉnh lẻ, nên biết tên tuổi nhau là một sự dễ dàng, và càng lúc càng sâu đậm hơn trong tình văn nghệ.
Trần Kiêu Bạt có cá tính bộc trực, nhưng giao tiếp thì anh có một giọng nói thật êm đềm kỳ lạ, ấm cúng rõ ràng từng câu chữ. Nhiều lúc, ngồi nghe Trần Kiêu Bạt hát vài bản tình ca, hay ngâm một bài thơ thích thú, giọng ca, giọng ngâm Trần Kiêu Bạt có phần chuyên nghiệp, hào sảng và tuyệt cùng. Bào huynh thì như vậy, các em Trần Kiêu Bạt cũng có một giọng ngâm hay biểu diễn một ca khúc đều thật ấn tượng như một ca sĩ tài danh. Trời phú sự đặc biệt cho tất cả anh em Trần Kiêu Bạt như một ân sủng tuyệt diệu. Thường xuyên gặp gỡ, và cuộc sống như anh em ruột thịt nhưng chưa bao giờ tôi nghe Trần Kiêu Bạt ngâm thơ mình. Chính vậy, nhiều lúc tôi hối thúc Trần Kiêu Bạt in tác phẩm, nhất là khi tạp chí Khai Phá chuyển hướng sang xuất bản, từ năm 1972 – 1975, không biết bao nhiêu lần tôi lên kế hoạch để Trần Kiêu Bạt góp mặt đứa con tinh thần càng sớm càng hay. Sự e ngại của anh chắc không phải vì tài chánh hay sợ làm bận tâm bạn bè, nhưng chắc có lẽ đó là một bản tính cố hữu, chỉ muốn nhốt gió lại trong lòng, cho sự buốt lạnh của tình yêu, hay chút thoáng dịu ngọt hạnh phúc của cuộc đời, mà anh cẩn thận và khiêm tốn cứ đánh giá mình một cách khắc khe. Vì vậy, đến khi Trần Kiêu Bạt đồng ý để in thi tập Dù Người Là Ai Xin Hãy Đến (1975) thì cuộc đổi mới đất nước lại là cái nghiệp khiến thi tập Trần Kiêu Bạt phải lần nữa trở về bóng tối, như anh nghĩ đời tôi đó mãi là chiều đông xám / hẳn xót xa buồn héo đến trăm chiều.
Cung cách bất cần đời, nhiều khi khiến Trần Kiêu Bạt âm thầm chịu đựng không than vãn. Kết quả nào đơm nở được trên tay, cũng bay theo tính lãng du của cuồng sĩ, không làm cho anh nuôi dưỡng được chút thừa trừ của hạnh phúc, hầu lập dựng trong hồn một chút sương muối cho mơ màng một nẻo phiêu linh. Nhiều lúc, Trần Kiêu Bạt sống thật như một bàn cờ đầy vẻ logic suy đoán, nhưng thực chất bên trong sự ẩn dật của trăn trở quanh tâm thức, tạo dựng cho Trần Kiêu Bạt một sự ngược chiều, không thăng hoa được hạnh phúc hay khổ đau. Thơ Trần Kiêu Bạt là một dòng thơ tình, đầy ắp hình ảnh và con chữ nhảy múa quanh khung cảnh biến đổi chập chờn, có lúc âm vận trúc trắc ở những vần thơ tự do, đủ làm ta hiểu sự xáo trộn đầy trong mật độ tình cảm, cố nén khỏa lấp vì làm vẻ tỉnh tuồng với cuộc đời. Thật ra, nước mắt chảy thấm ướt cả một vùng trời cô tịch, đẩy đưa bao nhiêu bi thảm chìm ngấm trong từng kẻ hở của thơ Trần Kiêu Bạt, nhất là những bài thơ vần, giúp Trần Kiêu Bạt bày tỏ thấm đậm đau khổ hơn. Xin hãy đến nhìn qua đời rất tội / một bóng một hình đèn sớm đèn khuya.
Năm 1989, lúc anh em nhiều nơi được dịp thời cơ mở, xuất bản nhiều tác phẩm mới. Tôi cũng được Rừng và Nguyễn Phan Thịnh giới thiệu nhà xuất bản Trẻ ra mắt thi tập Tổ Ấm. Lúc đó, nhiều bạn bè góp ý in chung một tuyển tập kỷ niệm cho bao nhiêu ngày tháng bước qua. Tôi làm tuyển tập thơ Lãng Mạn Đời Trăng, có nhiều bằng hữu nổi tiếng bật dậy chung vai, tôi nhắn Trần Kiêu Bạt và được anh đồng ý với câu: Ông Nghiễm, tôi phân vân rất nhiều, cuối cùng mới quyết định viết cho ông đây… Thôi thì gởi mấy bài viết về tình yêu vậy (Thư ngày 08/04/1989). Như vậy là mừng rồi, tôi chỉ ngại Trần Kiêu Bạt trở chứng không góp mặt cùng bằng hữu trong thi tuyển này. Trước 1975 cũng vậy, chính vì sự lưỡng lự (cá tính vậy mà) đã làm tập thơ Dù Người Là Ai Xin Hãy Đến phải bán giấy vụn, sau khi in được mấy mươi trang. Thời gian đi qua, không thể chụp bắt lại được, chỉ ngại việc làm còn tích lũy đến một không gian trơ, làm mất đi thời gian tính, phải xóa đi tâm huyết thì thật đau lòng. Có lẽ tuyển tập Lãng Mạn Đời Trăng là sự hiện diện đầu tiên và cuối cùng của Trần Kiêu Bạt khi anh còn sống.
Bề ngoài Trần Kiêu Bạt thật thanh lịch, vui tính nhưng kỳ thực bao nhiêu chất chứa trong lòng đã dày vò cả một đời làm thơ. Thơ Trần Kiêu Bạt là thơ tình, vì anh có chan chứa bao nhiêu tình cảm trong đời sống, đều dồn nén hết trong tâm can. Sự thố lộ tình yêu, chỉ ở đêm tàn gối lụn, mà một cuồng sĩ phong lưu kiêu bạt như anh vẫn chất chứa riêng tư và cho cái riêng tư không bày tỏ với chung quanh, với đời vẫn vô tình. Có những lúc không còn muốn nói / sau một lần vui / cửa đã khép / hương đã tàn / và hồn đầy bóng tối.
Trần Kiêu Bạt đến với thơ, không rải hoa cho thơ bùng sáng với thế nhân, mà người khác thường đem thơ rao bán và cung thỉnh cho danh tiếng nhà thơ. Nhưng Trần Kiêu Bạt ngậm thơ như ngậm hồn mình, sự nén chặt trong cõi riêng tư đã làm nghẽn đường khiến sự giao tiếp và người đọc không có dịp thấm nhập vào cái đau của Trần Kiêu Bạt. Anh xây một bức tường kiên cố, nhốt thơ và nhốt cả lòng mình, cô lập cả một thế giới sinh động chung quanh, chỉ có một thế giới cô đơn riêng mình. Tôi nhớ đầu thiên niên kỷ mới năm 2000, nhà thơ Hà Thúc Sinh có mail than với tôi về cách sống khép chặt cho thơ và phiêu hốt trong ý nghĩ của Trần Kiêu Bạt, vì Hà Thúc Sinh cũng là bạn tâm giao của Trần Kiêu Bạt, giống như những bằng hữu tâm giao khác Đoàn Kế Tường, Trầm Mặc Nghệ Thế (Lý Thừa Nghiệp). Nhưng tôi hiểu sự dấu kỹ cái ngậm đắng nuốt cay của Trần Kiêu Bạt trong tình yêu, cũng là một cách bày tỏ của một hạng người đặc biệt, không bao giờ phô bày nỗi khổ đau của mình để nhận sự khích lệ cảm thông của dư luận tha nhân. Trần Kiêu Bạt là thế, lạ trong đời và lạ trong ý thức. Chính vậy, là một sự hy sinh đạt ngộ, khiến anh có vài điểm linh thiêng mà tôi kể ra đây như một sự chiêm nghiệm.
Bản tính tôi không bao giờ dỗ giấc giữa ban trưa, nhiều lúc mệt mỏi vì công việc bề bộn cũng chỉ nghiêng đầu lặng lẽ 5 – 10 phút tĩnh tâm. Trưa 22/06 âm lịch 2005, thấp thoáng một cơn mơ dài, tôi đi vội ra sau nhà, nhìn vào chiếc giường nhỏ, mùng đen giăng mắc buông thõng, và Trần Kiêu Bạt nằm ngủ say mê. Tôi bước vội ra cửa chính trước nhà, Trần Kiêu Bạt bước vào, tôi hỏi : Mới về hả Nhứt? Anh gật đầu và hỏi lại Trần Kiêu Bạt nằm đâu? Tôi vội chỉ ra sau nhà và nói Trần Kiêu Bạt nằm phía sau nhà kìa. Tôi giật mình tỉnh giấc, đồng hồ vừa chỉ đúng 12 giờ trưa. Ái ngại chuyện mộng mị lạ lùng, tôi trầm ngâm suy nghĩ và đành lấy can đảm gọi ngay về Cần Thơ, khoảng 3 giờ chiều ngày ấy, Nga (em thứ 5 của Trần Kiêu Bạt) khóc lớn trong điện thoại, và dặn tôi Má đang bịnh tim nặng, anh Nghiễm có gì chỉ gọi và nói với em thôi. Rùng mình như qua cơn đồng thiếp, tôi hiểu Trần Kiêu Bạt đang về đong đầy cuộc sống vừa qua, để yên lòng bước về nẻo mới. Sau đó, Nhì (em kế Trần Kiêu Bạt) lên Sài Gòn thăm tôi, cũng cho biết, ngoài tôi, Trần Kiêu Bạt cũng có cơn mơ với một người bạn gái vào giờ tử sinh định mệnh như thế.
Dù người là ai xin hãy đến, khẩn thiết của một tấm lòng đầy ắp yêu thương và mộng ước, một sự vĩnh cửu ở tình yêu và ở cuộc đời này, đã khơi bùng tro tàn bếp lạnh bấy lâu, còn ấm áp trong tâm thức một chút dư âm của cơn gió thu lãng bạt, làm rơi đầy những cánh phong du bay lãng đãng trước sân ngôi nhà cổ lợp ngói âm dương…
Ngô Nguyên Nghiễm
Viết tai Thư trang Quang Hạnh
Tháng 08/2010
Nguồn: Tác giả gửi bài và thơ Trần Kiêu Bạt
Trần Kiêu Bạt
Tên thật: Lê Tấn Nhứt
Sinh năm 1948 tại An Bình Cần Thơ
Tác phẩm đã hoàn thành
• Thơ Tù Binh, 1969
• Dù Người Là Ai Xin Hãy Đến, 1970
• Trần Gian Đã Mất, 1973
• Mười Bài Tỏ Tỉnh, 1974
• Thơ Gởi Đỗ Kim Hương, 1975
Thơ in chung, tiêu biểu:
• Lãng Mạn Đời Trăng (NXB Mũi Cà Mau, 1989)
• Và nhiều tuyển tập khác…
Trần Kiêu Bạt cộng tác nhiều tạp chí văn học, nhưng đó không phải là sự đam mê trong phương thức hoạt động văn nghệ của anh. Bản chất rất lãng bạt, phóng khoáng không làm anh gò bó trong mọi vấn đề vật chất hay danh vọng với nhân gian. Điển hình, đến nay Trần Kiêu Bạt cũng chưa có một tác phẩm in riêng cho chính bản thân, dù rằng năm 1975, nhà xuất bản Khai Phá cũng đang lên khuôn thi tập Dù Người Là Ai Xin Hãy Đến, nhưng thời cuộc khiến tập thơ chịu chung số phận, không ra mắt được bằng hữu văn nghệ. Đến nay, không hiểu Trần Kiêu Bạt đã có được bao nhiêu tác phẩm, nhưng điều được biết chắc chắn trước 1975, anh đã hoàn thành hoàn chỉnh 5 thi tập. Và những bài thơ rải rác không kể xiết, rơi rớt nhiều nơi mà chính Trần Kiêu Bạt cũng không ước lượng được. Minh chứng, ví dụ phần giới thiệu nhà thơ Đoàn Kế Tường trong tập 2 này, có đưa một bài thơ xuôi Trần Kiêu Bạt, mà tôi tra hết trong các thi tập vẫn không thấy vết tích anh lưu lại. Sống với bằng hữu cực kỳ khoáng đạt, nhã nhặn với từng tình cảm cho – nhận với anh em, sự rộng mở của một chân tâm hình như trăm năm có một. Nơi tư gia của Trần Kiêu Bạt bao giờ cũng đầy đủ anh em văn nghệ khắp miền, không ngớt tiếng ngâm thơ, sên phách, và sáng tác… Hầu như, tất cả tấm lòng bát ngát của đồng bằng Nam bộ đều quy tụ về chan chứa tại gia đình anh. Từ song thân, đến huynh đệ của Trần Kiêu Bạt như một vòm ánh sáng bát ngát tình người với tài hoa tuyệt diệu ở nhiều bộ môn nghệ thuật.
Sự ra đi đột biến của Trần Kiêu Bạt ngày 22/06 âm lịch/2005 (Ất Dậu), đã làm đau lòng bao nhiêu người ở lại. Vĩnh biệt một tài hoa và một tâm hồn trượng nghĩa, lãng bạt… bao giờ cũng ghi nỗi nhớ vô cùng trong lòng bằng hữu quanh cuộc sống.
Thơ Trần Kiêu Bạt
Ngày qua đời sống
Trong một chiều cuối tuần
Thật buồn và thật nhớ
Làm sao anh cản ngăn hồn mình
Đang cuồn cuộn xót xa
Trên đôi mắt em nhìn theo
Ôi đôi mắt thật gầy
Thăm thẳm từng chiều mong đợi
Anh không hiểu rõ lòng mình
Để biết vui hay buồn
Ngày cuối cùng còn bên em
Một hạnh phúc nào đã cho
Làm sao anh trả nghĩa
Của lòng em ngày một hao mòn
Cưu mang giọt đời nhỏ xuống
Đó là lần đi xa
Trong cơn hồi tưởng đắm chìm
Trí nhớ một dòng ảo giác
Con đảo nhỏ mù xa âm dạng
Em muộn phiền như chim
Cho đôi cánh sầu bi
Vời vợi biển dài bao nhiêu hải lý
Cứ yên vui trên đời sống tình cờ
Em đã hiểu và anh đã thấy
Nhớ nhau làm niềm tin
Đời chúng mình như vậy.
Thơ gởi mùa Giáng Sinh
Có những sớm mai đầy ắp sương mù
Và trời trở lạnh
Trên đỉnh núi cao
Anh thấy những đàn chim bay về làm buồn
Một chuyện tình đã lâu đời trong anh
Đủ sầu đủ nhớ
Em yêu dấu xa xôi ơi
Làm sao anh yên tâm bao ngày mệt nhọc
Chan dằm trong nỗi nhớ thương em
Của trái tim muộn phiền không muốn đập
Giáng sinh đã về trên những hàng cây khô
Chạy dài bờ đất mỏi
Con đường anh vẫn thường đi qua
Anh nghe rõ tiếng chuông kéo hàng trên đó
Những tiếng chuông dập dồn thanh thoát
Bao năm dìu em đi lễ nửa đêm
Của một thời yêu nhau đằm thắm
Dù chỉ biết trong lòng anh hai tiếng Amen
Trên con đảo nhỏ thật đầy sóng gió đại dương
Anh không thể trở về
Dù chỉ một đêm để cùng em say mê
Bên hang đá
Chiêm ngưỡng Chúa xuống đời khổ ải
Để im nghe trên đỉnh tháp chuông cao những hồi nhã nhạc
Đang mặc khải mọi miền
Và dạo chơi suốt đêm
Trong thành phố có một ngày rét đến
Giáng sinh này chắc em buồn
Đủ để anh hiểu nhiều như vậy
Nhưng biết làm sao.
Trần Kiêu Bạt
Sáng Tạo 