Sáng Tạo

Nguyễn Mạnh Trinh

Nguyễn Đức Sơn – Tranh Đinh Cường

Từ “Nguyễn Ðức Sơn nhà thơ” qua “Nguyễn Ðức Sơn nhà văn” chỉ là một khoảng cách ngắn. Ngoài phong vị văn xuôi riêng của những suy nghĩ cực đoan nhìn cuộc đời bằng những nét đen tối với phong cách du côn thì thi ca cũng làm dịu đi cái nồng độ căm ghét cuộc đời qua tâm hồn yêu thương cây cỏ và nhìn thiên nhiên cảnh vật như một người bạn chia sẻ thiết tha. Viết về”người” với những phác họa nhiều khi của khép kín thì viết về “cảnh” lại mở ra. Với tâm hồn của một thi nhân, một thi nhân lập dị…

Nguyễn Ðức Sơn đã in ba tập truyện ngắn trong khoảng thập niên 60, 70 đều do nhà An Tiêm của ông Thanh Tuệ in. Những tập truyện này phác họa được một chân dung mà bản sắc và cá tính tạo thành một nét riêng biệt một mình một chiếu trong văn chương.

Tác phẩm đầu tiên của Nguyễn Ðức Sơn là tập truyện ngắn Cát Bụi Mệt Mỏi. Một tập truyện mở đầu của một hành trình kiếm tìm chân dung chính mình từ những phần sâu thẳm nhất. Ý kiến về truyện ngắn của ông được in trong tập truyện ngắn này chẳng phải là những điều gì cao xa mà chỉ là xác định thế nào là truyện ngắn và truyện ngắn có phải là một phần của truyện dài không.

 
Những truyện ngắn của Cát Bụi Mệt Mỏi có những nhân vật sống trong thời gian và không gian không xác định đầy nét mơ hồ của những kiếp sống vô định đầy nét đen tối bi quan. Nguyễn Ðức Sơn diễn tả bằng phong thái khinh bạc và chen lẫn những hận thù vô cớ của một thứ nghệ thuật siêu ấn tượng. 9 truyện ngắn với những nhân vật mà cái chết như một ám ảnh và là tổng hợp của nhiều khuôn mặt, vóc dáng của nhiều người chung một môi trường sống của một xã hội mà thấp thoáng đâu đó bóng dáng của thời thế chiến tranh. Những nhân vật quay quắt trong đời sống và nhiều chất vô vọng của suy tư dằn vặt.

Nhà văn Thạch Trung Giả đã nhận xét về tập truyện ngắn của Nguyễn Ðức Sơn:

 
Nhà văn Thạch Trung Giả nhắc đến truyện ngắn “Buổi sáng trong bệnh viện” mà ông liên tưởng đến phái Ấn Ðộ giáo Shiva của người Hindu. Bác sĩ Hoan nói chuyện với cô con gái nuôi Hallie trong một buổi sáng khi đứng bên cửa sổ nhìn ra biển và chứng kiến một đám tang của hai vợ chồng trẻ chôn xác một hài nhi vừa chết. Cái chết trong buổi sáng hôm nay tự nhiên đẹp dịu dàng và câu chuyện của một già một trẻ chỉ là những bâng quơ của cuộc sống. Hai vợ chồng trẻ của đám tang nhỏ đã thành một cái cớ để ông bác sĩ nhận định về cuộc sống về cái chết. Có định mệnh nào trong cuộc đời trong băn khoăn của một người lớn tuổi và cô bé lai mười tuổi?

Nguyễn Ðức Sơn hay viết về biển, về những bãi cát và về những đám tang. Truyện “Một Vùng Biển” với hai vợ chồng Liêm và Hạnh chôn đứa con trai mới sinh trên biển cát. Biển và cát, luôn luôn thay đổi và con người cũng như vậy, cũng thay đổi theo. Hai vợ chồng nói chuyện với nhau về đứa con trai vừa mất, về nơi chôn xác chim của thời thơ ấu xa xưa của người chồng. Ði tìm lại thơ ấu trong cái đổi thay của biển và cát, có lẽ cả hai thấy thấm lạnh trong cái hoang vắng của thiên nhiên. Chôn con chim của thời quá khứ để không bao giờ tìm lại thì bây giờ chôn đứa con cũng trong mội trường thay đổi của biển và cát có tìm và giữ lại được hiện tại không?

Truyện ngắn cuối Cát Bụi Mệt Mỏi cũng là một đám tang của ông ngoại nhân vật xưng Tôi. Một gia phả nhơm nhếch của một dòng họ được phô bày và kể lại với sự thản nhiên vô cảm của một người nhìn cuộc sống toàn từ những nỗi bất như ý từ những cuộc cãi vã dằn vặt nhau trong một khoảng quá khứ đầy những biến cố của thời thế. Những bà dì , những ông cậu, những cuộc tranh chấp, dù là người bất thành nhân dạng như bà cô khùng, hay là những người có ăn có học làm những công việc mô phạm cũng là những nhân vật của đời thường, đầy những điều xấu xa nấp đằng sau bóng dáng của đạo đức của miệng tiếng thiên hạ. Nguyễn Ðức Sơn kể một cách lạnh lùng như những lát dao giải phẫu vạch trần một xã hội giả trá . Ðoạn kết của truyện ngắn là lời lên án xã hôi đương thời: “và đây là ít câu chuyện đậm nét , có tiền có hậu, có hô có ứng bi ai lý thú và rất người, xảy ra xung quanh cuộc đưa tiễn một người đứng đầu trong gia tộc đến nơi an nghỉ đời đời.

 
Tập truyện ngắn Cái Chuồng Khỉ của Nguyễn Ðức Sơn nhà xuất bản An Tiêm in năm 1969 cũng là một tập truyện đặc biệt và truyện Cái Chuồng Khỉ đặc biệt mang dấu ấn của một bút pháp hầu như chỉ có một không có hai của văn chương Việt Nam. Mộc Linh, nhân vật nữ và Dự, nhân vật nam, trong một cuộc dạo phố vào thăm vườn bách thú vì không biết làm gì. Dự, một người lúc nào dường như cũng muốn nổi loạn một cách vô thức và không tìm được mục đích cũng như ý nghĩa của tình yêu hay tình người. Vào xem chuồng khỉ, chọc phá những con khỉ trong lồng với sự thù ghét tiểu nhân, nhìn hành động làm tình của cặp khỉ với nhau để hiểu rõ hơn tâm tính của một người luôn ghen ghét ganh tị cả với những ai, những gì không đáng. Dự có những ý nghĩ thật kinh khủng qua lăng kính đời sống nhiều méo mó. Từ những con thú trong vườn bách thú đến những con vật ở chợ trời những suy nghĩ để liên tưởng đến đời sống con người là những suy tư biểu lộ một nhân dáng không giống với những người bình thường. Anh ta không trân trọng gì với tình yêu, nhìn những người khác bằng con mắt soi mói để bôi đen, để muốn đập vỡ tan đi cái thế giới đang lăn, đang quay này: “Tôi còn đang lăn đang chạy đang mở ra. Tôi còn đang dự tính dù những dự tính của tôi sẽ tan biến cùng sự hủy diệt của tôi trước mặt hư vô. Dù sao tôi cũng muốn chết trên đường. Tôi chắc chắn sẽ không có một địa điểm một cái mức ăn thua để về đó chết. Tôi muốn chết cái chết của một người chạy đua trên đường về đích dù nó cũng không có ý nghĩa gì hết. Tôi vẫn khát vọng cái đích dù chẳng có một cái đích nào thực thụ tuyệt đối cho tôi ở cõi đời này cả. Tôi thèm một cái đích không có…đích. Tôi chạy. Thế thôi..”

Mầm mống tự hủy đã làm cho nhân vật của Nguyễn Ðức Sơn có quyết định: “…Dù sao tôi cần lập lại tình cảm căm thù của tôi chưa dồn nén đến tận cùng vì nếu thế tôi đã tự sát lâu rồi. Mỗi lần tôi sống trong tình cảm kia tôi phải hành động một cách vô tri nào đó để giải thoát. Như buổi sáng nay tôi cho taxi chạy lung tung để quên đi một vấn đề sắp giải quyết và biết mình bất lực. Tôi đã gặp nhiều vấn đề mà mọi người thường bỏ qua nhưng đối với tôi tôi hăm hở giải quyết dù để không bao giờ giải quyết được gì cả. Với tôi nghĩ một cách thiển cận tự tử là một vấn đề tối thậm phi lý. Nghĩ một cách xa xa hơn nữa, tự tử vẫn chỉ là một hành động tối thậm phi lý. Nhưng nghĩ cho cùng tự tử chính là một hành động cao đẹp viên mãn nhất khi người ta đã suy gẫm và xác nhận cái bất lực trước tuyệt đối. Bởi tự tử là một hành động quay ngược trở lại bất cứ một thứ định mệnh và số phận nào..”

Tập truyện gồm 6 truyện ngắn và hầu như không khí truyện của tất cả đều giống nhau của một không gian đời sống ngột ngạt vô vọng và được xóa nhòa bôi đen đến độ nhàm chán. Chính trong cái bức bội ấy đã tạo cho ông một văn phong riêng của những nỗi khó chịu nặng nề cứ đeo theo từng lời kể, từng câu văn lạnh lùng. Có khi từ những khởi động uể oải của bố cục truyên, những đoạn sau đã diễn tả nhiều hơn và có năng động tính hơn. Bởi cũng khó với một cốt truyện là những điều vụn vặt tầm thường và là cái cớ để tác giả nói lên được tâm cảm của mình qua nhân sinh quan đầy nét triết học và suy tưởng…

Tập truyện thứ ba là Xóm Chuồng Ngựa xuất bản năm 1971. 5 truyện ngắn được viết trong một thời kỳ mà cuộc chiến đang ở một cực độ. Truyện ngắn Ý Tưởng Chiều Tà được chọn in trong tuyển tập “Những truyện ngăn hay nhất của quê hương chúng ta” và cũng là một truyện ngắn được coi là mang tính nổi loạn của Nguyễn Ðức Sơn. Hơn nữa nó còn được coi là thông điệp dấn thân của một nghệ sĩ theo cách nhìn ngắm nhận định của nhiều người.

Ý Tưởng Chiều Tà là một chuyến đi rồi trở về của nhân vật tên Tâm. Anh ta đi đến xứ sương mù trên một chuyến xe lửa mà anh tưởng là đang tiến vào một cuộc sống khác với tiếng còi tàu như nhắc nhở đến thân phận mình.

 
Tâm muốn trở lại Sài Gòn để không muốn mình nằm xuống an phận thỏa hiệp dù với tình yêu. Nhưng chuyến xe lửa cuối cùng đã khởi hành. Muộn rồi. Như một tình cờ của số phận , chuyến xe đi muộn đã mang một hành khách bất đắc dĩ trở lại với đời sống của những người chọn lựa phải “đứng” để không” nằm”. Ðoạn kết câu chuyện :

 
Từ khi còn trẻ, Nguyễn Ðức Sơn đã làm báo và tạp chí Mặt Ðất chỉ ra được vài số với khuôn khổ đặc biệt chỉ gồm 4 trang giấy khổ lớn nhưng cũng gây được nhiều chấn động trong văn giới. Tạp chí Mặt Ðất được giới thiệu: “Ðấu trường của bọn trẻ tự động và ý thức nhất. Chủ trương biên tập Nguyễn Ðức Sơn, vô gia cư, vô nghệ nghiệp, vô địa táng. Tòa soạn liên lạc tất hữu, và trường kỳ. Hiện tại không có địa chỉ liên lạc.” Lá thư ngỏ gửi các thân hữu xa gần của tạp chí xuất bản Mặt Ðất cũng gây ra nhiều phản ứng mà có người còn gọi là” tiếng kêu trầm thống của một thế hệ không tiếng nói” :

 
Thế giới sáng tác của Nguyễn Ðức Sơn dù là nhà văn hay nhà thơ cũng là một thế giới nhiều bí hiểm. Khi trả lời câu hỏi kinh nghiệm sống và sáng tác thích nhất ông phát biểu:

 
Nguyễn Mạnh Trinh
Nguồn: Tác giả gửi