Sáng Tạo

Nguyễn Mạnh Trinh

Tre già măng mọc. Small Bamboo. Hồi ký của một cô gái Việt Nam kể lại một cuộc vượt thoát phi thường ra khỏi đất nước của mình để tới một đất hứa tạo dựng một tương lai tốt đẹp hơn ở Úc Châu.

Những năm của thập niên cuối 70 đầu 80 ở Việt nam, đời sống của dân chúng đang ở tận cùng địa ngục. Sau khi chiếm được miền Nam, dù cả nước đã thống nhất nhưng đời sống của mọi người bị hạ thấp đến nỗi còn tệ hại hơn cả thời chiến tranh. Chính sách cai trị khắc nghiệt, tuy gọi là đoàn kết dân tộc nhưng thực chất là một cuộc trả thù những người đã phục vụ trong chế độ VNCH. Kinh tế theo kiểu mẫu xã hội chủ nghĩa, ngăn sông cấm chợ, triệt hạ tư sản lại bị phong tỏa cấm vận của hầu như tất cả thế giới nên đời sống thật là khó khăn.

Thêm nữa, với chế độ độc tài toàn trị, ngăn cấm tự do nên cả nước như là một trại giam khổng lồ khiến phong trào vượt biển tìm tự do trở thành mãnh liệt. Ðã có hàng trăm ngàn người bị vùi xác giữa biển Ðông khiến cả thế giới xúc động. Và những người may mắn đến được bến bờ tự do định cư ở một quốc gia mới đã bắt đầu đời mình bằng hai bàn tay trắng. Họ sẽ phải vượt qua nhiều trở ngại ở một nơi chốn mà phong tục ngôn ngữ khác lạ. Một cuộc chiến đấu tuy thầm lặng của những người tị nạn Việt Nam.

Năm 1978, trải qua một cuộc vượt biển bi thảm gian nan đào thoát từ một xứ sở bị xé nát bởi chiến tranh, cha mẹ của Tracy Võ khởi hành một cuộc phiêu lưu mà không biết tương lai của mình sẽ ra sao, sẽ tạm đến bến bờ nào và cuộc sống sắp tới định hình ra sao. Trong sự che chở của đêm tối, trên con thuyền cũ nát, cả gia đình gồm hai vợ chồng và mười người con bắt đầu một hành trình mà của cải mang theo là chiếc nhẫn vàng ngày cưới mà khi đến Malaysia đã được bán đi để đổi thành thực phẩm nuôi sống một gia đình đông đúc. Với danh xưng mới là những người tị nạn khởi đầu cuộc hành trình tìm tự do xây dựng lại đời sống ở Úc, gia đình Tracy Võ đã đến xứ sở của tự do tiếp tục cuộc phiêu lưu đi tìm kiếm ý nghĩa của cuộc sống.

Bây giờ, sau hơn 40 năm trôi qua, cái quyết định vượt biển ấy đã có thành quả tốt cho cả gia đình Tracy Võ ở đất nước mới này. Cả gia đình mỗi người đều có đời sống ổn định và đạt nhiều thăng tiến trong xã hội ở thế hệ thứ hai. Cuộc sống đầy đủ hạnh phúc nên có lúc đã gọi Úc là đất nước của họ. Dù cuộc hội nhập vẫn còn nhiều khó khăn nhưng so sánh với cuộc sống ngày trước ở Việt Nam thì là cả một trời một vực.

Hồi ký của Tracy Võ đã phản ánh cuộc đổi đời kỳ diệu với một hành trình không phải chỉ là dễ dàng hiếm ít khó khăn. Ðể tạo dựng sự nghiệp là một ký giả truyền hình được nhiều người biết đến của hệ thống đài truyền hình Channel 9 ở Sydney không phải là một công việc mà bất cứ ai cũng có thể đạt được. Từ tuổi ấu thơ học ở bậc mẫu giáo và tiểu học, Tracy Võ đã phải bắt đầu bằng những ngày xa lạ và cô độc ở trong trường học. Sự đối nghịch giữa hai nền văn hóa, giữa hai nếp sống và hai nếp nghĩ đã làm cho cô bé có lúc bị thất vọng và đau khổ cùng cực.

Nhưng rồi, với sự quyết tâm và của tình thương, cô bé đã can đảm đạt dược thành quả kỳ diệu ngày nay. Làm việc nhiều năm ở một thành phố mà sự nghiệp có nhiều cơ hội để phát triển như thành phố Sydney của tiểu bang New SouthWales nhưng cô đã thay đổi việc làm đến thành phố Perth của tiểu bang Nam Úc xa xôi với lý do là để gần gũi và săn sóc song thân đã bước vào tuổi già. Cô gái 29 tuổi, người Úc gốc Việt, có tên Việt Nam thân yêu là Trúc tuy vẫn dùng “first name” là Tracy cũng đã biểu lộ một tinh thần nặng về gia đình khi có quyết định chuyển đổi công việc. Ở phương diện cá nhân, làm việc ở Sydney mở ra nhiều cơ hội thăng tiến hơn ỏ Perth. Nhưng cô đã chọn lựa vì muốn ở gần cha mẹ, những người thân đã có quyết định chính xác 40 năm trước cho một cuộc đổi đời phi thường kỳ diệu.

Tracy Võ nhớ lại một ngày xưa khi từ trường học trở về nhà, cô đã cố gắng kỳ cọ làn da trên cánh tay để cho màu da được sáng hơn màu da vàng nguyên gốc của mình. Lúc ấy, cô mới là cô bé sáu tuổi và cô không muốn mình khác lạ so với bạn bè đồng tuổi trong lớp xung quanh cô. Cô muốn giống hệt mọi người và không muốn bị bạn bè ở trường sơ cấp Our Lady of Lourdes Cahtolic ở Noliamara chọc ghẹo và chế diễu về màu da xám xỉn và xấu xí màu vàng khác biệt với mọi người khi so sánh và điều này đã là một tai họa cho cô bé đơn độc đáng thương con gái của một gia đình tị nạn vừa mới đến lập nghiệp ở Úc.

Nhưng bây giờ, là một trong những khuôn mặt hiếm hoi của hệ thống truyền hình Úc, Tracy Võ là con cái của một gia đình đã vượt biển vào cuối những năm của thập niên 1970 đã nhận định rằng chính những ngày bị trêu chọc và bị ăn hiếp ở sân trường thuở ấy có thể đã là yếu tố đã giúp cô sửa soạn hành trang cho những khó khăn trên đường đời để trở thành một người đã vượt qua những trở ngại để hành nghề xướng ngôn viên truyền hình mà màu da là một biểu hiện thực tế nguồn gốc.

Cô có lần đã phát biểu một cách rất tự tin là mình rất hãnh diện vì văn hóa và nguồn gốc của gia đình mình và cũng tự hào vì cuộc tranh đấu để hội nhập vào đời sống xứ người với nền tảng truyền thống của dất nước Việt Nam. Cô nói với trẻ em đến từ nhiều nguồn gốc của cha mẹ là những người tị nạn thì sống thật là khó khăn bởi vì nó không hiểu nơi nào mà nó sẽ phải đến, bạn đã nghe thật nhiều từ những người đã cật vấn và hỏi vậy căn cước của họ là gì? Có phải họ là người Úc không? Hay họ là những người ở những xứ sở xa xọi khác đến? Và như thế tôi đã cảm thấy thế nào trong một thời gian thật dài không chắc chắn nơi chốn nào xứ sở nào mà tôi sẽ phải kéo dài cuộc sống cho đến ngày nhắm mắt.

Với những chi tiết thật rõ ràng, bằng ngôn ngữ bản xứ, Tracy Võ đã mô tả lại từng chi tiết thích thú về cuộc vượt biển tìm tự do từ quê nhà Việt Nam bị tàn phá sau chiến tranh của mình và gia đình mình trong tác phẩm Small Bamboo đã được xuất bản trong thời gian này. Một thời thơ ấu của một cô bé trong thế hệ thứ nhất của người Úc gốc Việt. Một cuốn sách như một cách thế giải bày những khó khăn để hội nhập của một gia đình tị nạn.

Cô bé tội nghiệp ngày xưa đến nay đã trở thành một người Úc gốc Việt nhiều năng lực, tự tin và có nhiều đảm bảo trong đời sống nhưng cũng có lúc bồi hồi thú nhận rằng rất nhiều điều còn vướng bận từ tuổi thơ bị chọc ghẹo sỉ mạ vẫn là một gánh nặng để nhiều lúc cô phải tự chiến đấu với bản thân mình, với con người chân thật của mình. Cô còn nói chẳng bao giờ cô tiết lộ chuyện mình bị trêu chọc với cha mẹ mình hoặc với người anh lớn Trevor. Cô nói “Thật là kinh hãi, Ðó không phải là một thời gian dễ chịu, Tôi nhớ đã nói với anh tôi gần đây tôi chẳng nhớ nhung nhiều về thời gian học những lớp sơ cấp, bởi vì anh tôi thì lại nhớ tất cả. Anh tôi có một thời thơ ấu tốt và không bị chòng ghẹo như tôi. Anh kết bạn với những người chung quanh thích hợp với bản tính mình ngay từ lúc còn tuổi trẻ. Nhưng, điều đó không xảy ra với tôi. Những kinh nghiệm mà tôi trải qua quả thực đã đeo đẳng tôi một thời gian dài từ cái thuở thơ ấu ấy cho đến lúc trưởng thành”

Thật là những ngày kinh hoàng của tuổi mới lên sáu đã tạo thành một mặc cảm xấu xí và vụng về và làm cho cô bé cảm thấy mất tự tin, cái tâm cảm ấy đã được nhắc đến nhiều lần trong những trang sách, như một cách thế nhắc nhở những cô giáo, thầy giáo nên để ý nhiều hơn đến những đứa trẻ đáng thương bị lạc lõng trong trường học vì màu da và nguồn gốc của mình.

Cô tả trong một buổi ăn trưa của năm học đầu tiên ở trường, cô nhóm bạn với một số cô gái chung lớp. “Tôi nghĩ tôi đã kết bạn được với mọi người và thoải mái với miếng bánh mì bơ. Bỗng nhiện vì một lý do nào đó, một cô bé khác đề cập đến màu da của tôi. Tôi có thể nhớ rõ ràng tại sao và thế nào tôi đã không nói gì về điều đó bởi vì nó chẳng liên quan đến tôi với những khác biệt ấy. Nhưng một cô bé khác chỉ vào tôi và nói ‘nhìn màu da của Tracy kìa. Nó đâu có giống với tất cả chúng ta. Nó xám xịt và xấu xí.’ Tất cả mọi người trong nhóm nhìn tôi và cười chế diễu. Và như thế chưa đủ, nó còn đào xới nỗi đau của tôi. Nó bảo tôi là một cô bé xấu xí. Nó hét lên và cười khinh bỉ. Quả thực tôi bị đè bẹp thảm thương”

Tác giả Small Bamboo nói chuyện xảy ra ở trường học đã làm cô cố gắng hơn trong những giờ học Anh ngữ và đã làm cho tôi nhiều khi ăn nói thô lỗ trước mặt thầy cô. Cô tin rằng thầy giáo hay cô giáo sẽ trợ giúp cô trong những trường hợp này. Có nhiều câu chế diễu gọi cô là con bé Á Châu nhà quê xấu xí.

Tracy Võ thổ lộ rằng cơn ác mộng vẫn còn theo đuổi cô trong năm đầu ở trường trung học Hollywood Senior High School, tuy vậy bởi thời gian cô tin tưởng và có cảm giác rằng tất cả nền văn hóa cũ chập chờn bấp bênh trong đầu óc cô.. Vẫn còn, như là sự tự thú nhận là một cô gái Úc xấu xí với bộ quần áo thảm hại và đôi mắt kính to tướng, cô lại bắt đầu trở thành mục tiêu bị chế diễu của bạn bè trong lớp:

“Tôi đã bị trêu chọc hầu như mỗi ngày của năm thứ nhất trung học” Tracy Võ nhắc lại trong sách. “Nó chỉ là sự trêu chọc ở trong khuôn viên trường học, không phải là sự bạo hành thân thể hay kỳ thị sắc tộc, nhưng dù sao cũng làm hạ thấp giá trị con người của tôi. Về nhà, tôi đã bật khóc một mình và đêm khuya tôi chợt thức giấc giữa những cơn ác mộng.”

Ở trường trung học Hollywood thành phần học sinh đa dạng và có nhiều thành phần nhiều nguồn gốc khác nhau nhưng tôi thì biết quá rõ những gì tôi giống và biết rõ quê hương đất nước tôi. Suy nghĩ về sự kiện đó, tôi không thể nào đặt ngón tay chỉ vào điều đó. Tại sao tôi lại tự kiêu hãnh? Rõ ràng là không một ai trong trường học này lại đầy kiêu hãnh như thế. Tôi nghĩ từ những trải nghiệm đã qua ảnh hưởng đến đời sống của tôi thật nhiều khiến tôi tự nói với mình trong thái độ thật bi quan”

Nhưng sự thật là quả có tiến bộ. Cuối cùng cô đã có thân hữu tốt với những bạn rất thân thiện trong cư xử mỗi ngày.

Võ học ngành ký giả truyền thông tại Curtin University và năm 2004 rời Perth để nhận công việc đầu tiên tại một đài phát thanh ở Sydney. Từ đó, cô chuyển tới làm việc ở Sky News và năm 2007 gia nhập Channel 9 ở Sydney sau đó làm việc tại văn phòng chi nhánh ở Canberra. Vào khoảng 2 năm nay, Tracy Võ trở lại WA để có thời gian chăm sóc cho gia đình và bây giờ làm việc tại Channel 9 ở Perth. Cô đã nói rằng kể lại câu chuyện riêng cô với sự phấn đấu cá nhân sẽ hỗ trợ rất nhiều cho những trẻ em của những gia đình tị nạn. Với ly cà phê North Perth café, cô nhắc lại đã gặp ông cụ chủ tiệm Hilton Bakery và nhiều người đồng hương ở đó: “Rõ ràng họ có nguồn gốc Việt Nam và họ đã nói ‘Chúng tôi hãnh diện vì cô và chúng tôi muốn con gái của chúng tôi sẽ thành công giống cô.’ Thật là tốt đẹp khi cô đã mang đời sống của mình để có những nhận xét mà tôi thấy chính xác tuy có một chút khác lạ”.

Gia đình Tracy Võ đã hiểu biết chiến tranh và đã trải qua những ngày lửa đạn bắt đầu từ năm 1968 khi chiến cuộc Tết Mậu Thân với những trận đánh khốc liệt ngay sát cửa nhà của họ ở Gia Ðịnh, ngoại ô Sài Gòn. Lúc đó, Tài, tên người cha của Tracy Võ mới 12 tuổi và là đứa con thứ 18 trong một gia đình 24 người con.

Sau khi Cộng sản chiếm được miền Nam cả gia đình phải bắt buộc làm đủ mọi ngành nghề công việc để tự sống còn. Họ bị đẩy vào tình trạng khốn quẫn. Ðời sống đầy bi kịch gây ra từ những bất công, nhất là với những người đã phục vụ trong quân đội hoặc chính quyền VNCH.

Trước năm 1975, khi Tài vừa đủ tuổi nhập ngũ, ông đã gia nhập QÐVNCH. Tám năm sau, khi chiến tranh chấm dứt với sự sụp đổ của thủ đô Sài Gòn. Miền Nam phải chịu sự cai trị của một chế độ mới nhưng người dân đã phải đối đầu với một đời sống đầy bất trắc, khó khăn, nghèo kém và mất tự do. Những trở ngại vẫn hàng ngày đối diệân với dân chúng.

Hai vợ chồng Tài – người cha và Liên – người mẹ, cùng chật vật buôn bán ở chợ trời để cố gắng nuôi sống cả gia đình.. Họ gặp nhau vào năm 1976, Tài đến gặp Liên để mua thuốc tây cho người chị và quen nhau rồi thành vợ chồng.

Hai năm sau, tháng tư năm 1978, vào một đêm tối trời, cả gia đình 16 người lên thuyền vượt biển cợt đùa với số mệnh với sự liều lĩnh không biết đến ngày mai sẽ ra sao. Một chiếc thuyền cũ nát chở 121 người với mong ước sẽ cập bến tự do để tất cả thuyền nhân thoát hiểm và bắt đầu xây dựng cuộc sống mới. Nhưng ở trên con thuyền ấy có hai vợ chồng tin tưởng rằng mọi sự sẽ tốt đẹp. Ðó là vợ chồng Tài và Liên.

Tracy Võ viết cha mẹ của cô là những người trẻ tuổi may mắn, con thuyền như một phép lạ đã cập bến an toàn đảo Pulau Tengah ở bờ biển mạn đông nam Malaysia. Sau đó họ được nước Úc cho đi định cư một thời gian ngắn sau.

Hai vợ chồng bắt đầu lập nghiệp ở thành phố Perth rốt cuộc Tài là đầu bếp chính của Al Picchio Italian Restaurant ở Claremont rồi Underground Night Ckub ở NewCastle St. Thường thường ông làm hai công việc toàn thời gian một đêm và một ngày. Bà vợ thì làm việc tại một kho hàng thực phẩm. Sau đó họ để dành tiền của và khởi đầu một business về catering. Bà Võ trở thành nổi tiếng với món bánh cưới nhiều người biết đến.

Tracy Võ rất yêu quí cha mẹ và vẫn thường gọi họ là những anh hùng can đảm

“Tôi nghĩ khởi đầu là chuyến vượt biển bằng thuyền. Tôi vẫn không tin là có thể đi đến bến bờ an toàn được. Ðó là một cuộc rời bỏ quê hương thật liều lĩnh thách đố với số mạng. Biển cả thì dễ thương nhưng có lúc độc ác. Ðã có những những người thành công nhưng cũng có những người chết trên biển cả.. Một người đến bến bờ thì có một người tử nạn. Những thuyền nhân phải chấp nhận và đối diện với cái chết thảm khốc trên biển. Chúng ta đã nghe bao nhiêu câu chuyện đầy thảm kịch.

Nhưng khi bắt đầu lập nghiệp ở Úc thì cũng chẳng phải đầy thuận lợi dễ dàng. Nó là một thời gian đầy thách đố đối với cả gia đình. Mọi người đã học được một điều là phải cùng nhau đồng lòng cố gắng, người này dựa vào người kia để sống còn.

Khi người anh của Tracy Võ sinh năm 1980 và sau đó ba năm là chính cô, cha mẹ cô quyết định đặt hai tên, một Úc một Việt cho hai đứa con. Một là Trevor cho người anh và một là Tracy cho cô em gái (một tên mà người mẹ nghe rất quen thuộc trên đài truyền hình và bà rất thích). Nhưng cô bé lại thích và kiêu hãnh về cái tên Việt Nam là Trúc với nghĩa là “cây tre nhỏ”. Và tên ấy đã là nhan đề của cuốn sách đã được phát hành tháng này ở Úc. Small Bamboo. Ông nội của cô đã gợi ý nhan đề này.

Lớn lên ở khu Hamersley vào thập niên 1980, Tracy Võ đã nói “với hàng xóm lân cận gia đình cô là một gia đình Á Châu, nhưng cha mẹ cô không có một trải nghiệm nào về sự phân biệt chủng tộc đang manh nha hiện hữu những ngày gần đây tại xã hội Úc. Và gia đình cô vẫn được thiện cảm với những người lân cận. Bà mẹ của Tracy Võ luôn tạ ơn Trời Phật về những đặc ân cho gia đình mình. Bà thường nói “Xứ sở này là một thiên đường”

Là một phóng viên truyền hình, Tracy Võ thường có cơ hội đến Christmas island để phỏng vấn những thuyền nhân đã đến được nước Úc. Cô nói cô đã hỏi rất nhiều khi cô đứng phỏng vấn họ về nước Úc và tình trạng di trú của họ.

“Tôi thực sự không hiểu họ đúng hay sai. Thật là khó khăn khi giải quyết những vấn đề như vậy. Nhưng tôi đã nhìn những người này và hiểu biết được sự liều lĩnh của họ. Tôi cũng hiểu được tại sao họ muốn rời bỏ đất nước của họ và muốn đến sống ở đây. Bởi vì giản dị ở đây có cuộc sống dễ chịu và thoải mái.”

Cô hy vọng rằng với cuốn hồi ký “Small Bamboo” này, sẽ phá bỏ được phần nào hàng rào ngăn cách văn hóa và gây cảm hứng cho những đứa trẻ từ những nền văn hóa khác nhau để có thể vượt qua những thời gian khó khăn. Ðiều ấy như trong truyện thần kỳ của ký giả truyền hình của đài số 9 Peter Harvey. Trước ngày ông từ trần vào tháng 3 năm 2013, Tracy Võ muốn trao đổi chuyện của gia đình mình và những trải nghiệm chiến tranh Việt Nam với ông. Khi cô nhận được những nhận định của ông thì cô đã di chuyển về Perth để trông nom gia đình thì ông đã nói với cô con gái Claire đang là phụ tá chủ bút của tờ báo Sunday Telegraph ở Sydney về cuộc khởi hành của những cá nhân trong truyền thông đại chúng. Tờ báo đã đăng chủ đề trên và hai ngày sau Tracy Võ nhận được điện thoại từ nhà xuất bản.

“Nếu trẻ em có thể đọc được từ trường lớp ở trung học và từ đó chúng có thể làm giống y như những điều đã đọc và cảm thấy “ok” thì tại sao tôi lại không cảm thấy tốt đẹp khi khởi đi từ sự kiện như vậy. Tôi thấy hàng rào văn hóa ngăn cách bị phá đổ rất nhiều. Quần chúng có thể không hiểu nhưng bnạ sẽ phải làm thế nào và suy nghĩ ra sao khi bạn đang ở một nguồn gốc văn hóa khác biệt. Tôi có nhiều bạn hữu ở Sydney, với những người đa văn hóa và chúng tôi đã đề cập đến kỳ thị sắc tộc Tôi nói chuyện ấy đã xuất hiện nhưng có người phản bác rằng họ không nghĩ như vậy và tôi nói rằng bởi vì học không phải là tôi họ không có cái nhìn và cái nghe những điều tệ hại mà những người xấu xa ấy đã nói với họ”

Một điều quan yếu khác mà tác giả Small Bamboo muốn nhấn mạnh là trẻ em phải được dạy dỗ là phải tôn trọng các nền văn hóa khác và cha mẹ của các trẻ em thuộc nền văn hóa khác phải hiểu là con cái họ trưởng thành ở xã hội phương tây.

Tracy Võ phát biểu cô không có một giây nuối tiếc nào khi trở lại Perth từ Sydney, bởi vì cha cô đang ở trong tình trạng phải chiến đấu ác liệt với bệnh Morvan Syndrome disease. Mẹ của cô cũng đã bị giải phẫu hai đầu gối.

Khi được hỏi cô hy vọng thế nào về thế hệ thứ hai của gia đình họ Võ, thì cô trả lời phải yêu thực phẩm Việt nam, khả năng nói và hiểu ngôn ngữ mẹ và nhất là có tinh thần gia đình cao. Và điều chính yếu của tác phẩm của cô là muốn mang đến gia đình là sự tụ họp của mọi người trong gia quyến. Ðó là chính hai chữ Small Bamboo trong một trái tim Tracy Võ.

Nguyễn Mạnh Trinh
Nguồn: Tác giả gửi